Çemişgezek ilçe
-
Çemişgezek -
Tunceli■ Urfalı Mateos Vekayinamesine göre Rum imp. Ioannes Tzimiskes (Erm. Çımşkik, 969-976) aslen buralı olduğu için kente `Çımışgik’in doğduğu yer` anlamına gelen isim verildi. Kentin önceki adının Hierapolis olduğuna dair yaygın bilginin kaynağı anlaşılamadı. ■ Aşıkpaşazade Tarihi ve Şerefname’ye göre 15. yy’da burada ’Kürdistan’ beyliğini kurup uzun süre hem Safevilere hem Osmanlı’ya kafa tutan Melkişi hanedanından Pir Hasan Şeyh esasen eski Türk beylerinden Emir Saltuk soyundandı. Şeyhhasanlı Kürtleri 18. yy’a dek anılır. 1894 Mamuretülaziz Salnamesi’ne göre toplam nüfus, 1373 Ermeni ve 1784 Müslim idi. Halen nüfusun büyük bölümü Türkmen asıllı kabul edilen Sünnilerdir. Birkaç köyde Alevi Kürt/Zaza nüfus bulunur.
SN■ © 17.09.1754 Çemişgezek kazasında sakin Şeyh Hasanlı, Desimli, Keratlı ve Karaballı Kürdlerinin ...
deyar heyran■ Sünni Türkmen yerleşimi. Çemişgezek ,Tunceli'deki isyanlardan sonra o bölgeyi Türkleştirmek ve sünnileştirmek için Elazığ' dan ( Harput) alınıp Tunceli'ye bağlanmıştır. İlçe halkı kendini Elazığ Harputlu olarak görür. MHP'nin Tunceli'de ilçe başkanlığının bulunduğu tek ilçedir.
Ahmet■ Koord: 39° 3' 47'' D, 38° 54' 42'' K
Hozat ilçe
-
Hozat -
Tunceli■ Eski kaynaklarda Xozan olarak geçen yöre, bugünkü Çemişgezek ve Pertek yöresidir. 16. yy'dan itibaren adı geçen Xozad köyünün adı bununla ilgili olabilir ancak bunun tatmin edici bir kanıtı yoktur. Bugünkü ilçe merkezi 19. yy’da kurulmuş, Xozat veya Dersim adı verilen kazanın (sonra sancağın ve vilayetin) merkezi olmuştur. İl merkezi 1930'larda Kalan (Tunceli) kasabasına taşınmıştır. ■ 1894 Mamuretülaziz Salnamesine göre Hozat kasabasında 239 Ermeni ve 838 Müslüman nüfus yaşamaktaydı.
SN■ Çoğunluk Zazadır, Türkmen nüfus ikinci sırada gelir.
Mehmet Ali■ Hozat (ilçe merkezi) 1975-1990 yıllarında yaşanan terör olaylarına kadar ilçenin 1/5'i kadar Hamidiye ve Köprübaşı mahallelerinde Sünni Türk nüfus vardı, bugün ilçe merkezinde çok az sayıda Sünni Türk ikamet etmektedir. Hamidiye ve Köprübaşı mahallelerinde geç Osmanlı dönemine ait eserlerden Hacı Mahammed Efendi (Emin Ağa) Camii, Kitabeli Köprübaşı Çeşmesi, Ömer Fevzi Çeşmesi gibi eserler bulunmaktadır.
Veli Günaydın■ Koord: 39° 6' 29'' D, 39° 13' 9'' K
Mazgirt ilçe
-
Mazgirt -
Tunceli■ Tarihçi Vartan’a göre 837 yılında imp. Theophilos’un Mezopotamya seferi esnasında tahrip ettiği kalelerden biri idi. 1894 Mamuretülaziz Salnamesine göre kasabada 628 Ermeni ve 295 Müslüman nüfus vardı.
SN■ Elti Hatun Türbesi bulunmaktadır.Camii taç kapı üzerine bulunan ve bugün okunamayacak şekilde tahrip olan yazıtından yapının 1252 yılında Akkoyunlu hükümdarı Uzun Hasan’ın kız kardeşi Elti Hatun adına yapıldığı anlaşılmaktadır.
Mehmet Ali■ Koord: 39° 1' 12'' D, 39° 36' 19'' K
Nazımiye ilçe
-
Nazımiye -
Tunceli■ Osmanlı döneminde Haydaran aşiret kazası merkezi idi. Kasaba adı Kızılkilise iken 19. yy sonlarında Sultan Abdülhamid kızı Nazime Sultan onuruna Nazimiye adı verildi. Zazacada kullanılan Kısle adı 1938 yılında burada inşa edilen askeri kışladan kinayedir.
SN■ İlçe halkının tamamına yakını Alevi Zazalardan oluşmaktadır. İki köyde Kürtçe anadilli Aleviler bulunmakla beraber yaklaşık 6 köyde 1915 olayları sonrasında sığınmış Ermeni kökenli aileler de bulunmaktadır.
metonio■ Zazacadaki ''Qısle'' isminin türkçedeki ''kışla'' dan gelme olasılığı da var. 1938 de Nazimiye de yapılmış askeri kışla kastedilen.
oen■ Koord: 39° 10' 48'' D, 39° 49' 45'' K
Ovacık ilçe
-
Ovacık -
Tunceli■ İlçenin doğu yarısı 1930’lu yıllarda boşaltılmış ve sayıları elliye yakın köy ve mezra iz bırakmamak üzere tahrip edilmiştir. Bu bölgede halen yerleşim çok seyrektir. Eski harita ve listelerdeki köyleri lokalize etmek güçtür. İlçenin batı bölümündeki köylerin tümüne yakını 1993-1994’te boşaltılmış ve tahrip edilmiştir. Bu köylerin bir bölümü son yıllarda yeniden yerleşime açıldı.
SN■ Pulur, zazaca pulor ''verimsiz, işe yaramaz'' manasında da konulmuş olabilir. Ayrıca ilçe yeri pek tepelik değildir. Höyük niteliğinde bir yer yoktur.
oen■ Selçuklu ve Osmanlı döneminde Çemişgezek'e bağlı bir nahiyeydi,1876'ya kadar Çemişgezek'e bağlı kalmış,Hozat sancağı teşkil edilince ayrılmıştır.1568'deki Çemisgezek'e bağlı adı 'Nahîye-î Ovacık'tır. 1914 kayıtlarında Ovacık'ın tamamında toplam sadece 7 ermeni görünüyor.
Veli Günaydın■ İlçe {Köyler ile birlikte} %90 Zazadır.Az sayıda Türk ve Kürt nufüs ta yaşamaktadır.Kazım Karabekir 1908 yılındaki raporunda yöre halkının diğer doğu illerine göre çok iyi Türkçe bildiğini yazmaktadır.Kazım Karabekir, Ovacık halkının Zazaca ve Türkçe olmak üzere çift dilli olduğunu söylemektedir.Yöre halkı cumhuriyet öncesinde de iyi Türkçe bilmekteydi.
Mehmet Ali■ Pülür Köyünde bulunan ve Ovacık Kazası merkezi olan belde adının Mareşal Çakmak olarak tevsimine dair 22.06.1939 RG
ishak levent■ Koord: 39° 21' 28'' D, 39° 12' 53'' K
Pertek ilçe
-
Pertek -
Tunceli■ `Karakeçili aşiretinden` olduğu rivayet edilen yerli Sünni nüfusun büyük çoğunlukla 19. yüzyıl öncesinde ihtida eden Ermenilerin soyundan olduğu söylenir. Kasabanın yukarısında bulunan Surpdigin (Meryemana) manastırı çağlar boyunca önemli bir ziyaretgah idi. İzi kalmamıştır.
SN■ 1894 Salnamesi: Ermeni: 408 (16%), Müslüman: 2088 (84%), Toplam: 2496
metonio■ İlçe merkezinin yerlileri ağırlıkla Türkmen (Karakeçili)'dir.Evliya Çelebi'ye göre, Pertek'in ismi kaleden, kalenin adı Moğolca Pertenek adındaki kartaldan türemiştir.Pertek kalesinin tepesindeki Karakuş'un Petenek olduğu söylemektedir.
Mehmet Ali■ Koord: 38° 51' 50'' D, 39° 19' 41'' K
Pülümür ilçe
-
Pülümür -
Tunceli■ Osmanlı döneminde Kuzucan/Kızuçan kazası/nahiyesi merkez köyü idi. İlçe nüfusunun tamamı halen Zaza ve geçmişte kısmen Ermeni olduğu halde 16. yy’da yapılan Osmanlı tahririnden bu yana yerleşim birimlerinin çoğunun adı Türkçedir. ■ Plomeri/Pulemuriye adının Ermenice veya Zazaca olma ihtimali tartışılmıştır.
SN■ Zazaca Pulemuriye ''armut tepesi''. Pul: tepe, muri: armut. İlçe halkının tamamına yakını Alevi Zazadır.
oen■ Pülümür yöresindeki Zazacada "Pılemoriye" şeklinde telaffuz edilir. Kökü, Ermenice "böğürtlen tepesi" anlamına gelen "plur morri բլուր մոռի olabilir.
asmen■ Halkın çoğunluğu Zazalardan oluşur, azınlık olarak Türkler bulunmaktadır.
62Ali■ Koord: 39° 29' 10'' D, 39° 53' 47'' K