Aşkale ilçe
-
Aşkale -
Erzurum 1891b 📖:
Ova (idari bölge)
■ 20. yy başında
yerleşimi.
■ 16. ve 17. yy kayıtlarında Şoğayn kazasına bağlı köydür. Şoğayn merkezi şimdiki Özlüce köyüdür. 19. yüzyılda Ova adlı kazanın merkez köyüdür. ■ 1942 yılında Varlık Vergisi gerekçesiyle İstanbullu gayrimüslim erkek vatandaşların bir bölümü bu ilçedeki toplama kampına gönderilmişti.
SN■ Koord: 39° 55' 13'' D, 40° 41' 41'' K
Aziziye ilçe
-
Aziziye (
Ilıca bucağı) -
Erzurum■ 20. yy başında kısmen
Ermeni yerleşimi. Şimdi
Türk yerleşimi
■ İlçe merkezi olan kasaba genellikle Ilıca adıyla tanınır. Bu isim şüphesiz Türkçedir ve Erm. Çermug (`ılıca`) adının tam karşılığıdır. Lakin antik kaynaklarda birçok kez zikredilen ve Ptolemaios'ta koordinatları verilen Elegeia adlı yerle isim benzerliği çarpıcıdır.
SN■ 1835 yılı erkek nüfus sayımında 52 Müslüman ve 50 Gayrimüslim nüfus bulunuyor.
metonio■ Koord: 39° 56' 49'' D, 41° 6' 21'' K
Çat ilçe
-
Çat -
Erzurum 1928 📖:
Çat (idari bölge)
■ Asıl Çat köyü ilçe merkezinin birkaç km. kuzeyindedir. Osmanlı kullanımında Çateli/Çadeli ve Çatoğlu idari birim adı görülür. İlçe merkezi ile kuzey kesimindeki 14 köy Türk, çoğu güney kesiminde olmak üzere 9 yerleşim Alevi Zaza, geri kalan köyler Sünni Kürt’tür.
SN■ Koord: 39° 36' 40'' D, 40° 58' 42'' K
Hınıs ilçe
-
Hınıs -
Erzurum■ 10. yy ortalarında Tondrakçı mezhep hareketinin odaklarından biri olarak anılır. Kaza merkezi 16. yy’da hass-ı mirliva statüsünde Ermeni köyü idi.
SN■ Hınıs ve çevresinde Türkçe yer adlarının diğer dildeki yer adlarına göre daha çok olmasını, Çaldıran Savaşı sonrasında buradan İran'a göçen Hınıslu Cemaati'nin veya geçmişte yoğun nüfusluyken yerini Kürt çoğunluğa bırakmış Türkmen nüfusun mirası olduğunu düşünmekteyim. Çünkü Osmanlı'nın ilk tahrir kayıtlarında bile İspir-Pazaryolu, Torul, Bayburt (kuzey kesimi), Trabzon (orta ve doğu kesimi), Rize ve Artvin/Çoruh gibi yerlerde Türkçe yer adları seyrek iken bu çevrede Türkçe yer adları yoğun.
metonio■ Kütük olarak ilçe merkezi Türk çoğunluklu ilçe geneli ise büyük oranda Kürt çoğunlukludur.
dadas■ Koord: 39° 21' 31'' D, 41° 42' 0'' K
Horasan ilçe
-
Horasan -
Erzurum■ Osmanlı öncesinden beri bugünkü Pasinler ilçesi `Yukarı Pasin`, Horasan ilçesi ise `Aşağı Pasin` adını taşır. Aşağı Pasin nahiye merkezi Cumhuriyetin ilk yıllarında Zanzak (Akçataş) köyü iken daha sonra Horasan’a taşındı. ■ Xoresan adı en erken 16. yy’da bir Kürt/Türkmen beyliğinin adı olarak ortaya çıkar. Doğu İran’daki Horasan ülkesiyle veya Urmiye civarındaki diğer Horasan’la ilişkisi muğlaktır. Kasaba nüfusu 1828’e dek ağırlıkla Ermeni iken, bu tarihte Ermenilerin topluca Rusya’ya göçmesi sonucunda değişmiştir.
SN■ Koord: 40° 2' 31'' D, 42° 10' 14'' K
İspir ilçe
-
İspir -
Erzurum■ Kavim ve bölge adı olarak Antik Çağ’dan itibaren kaydedilmiştir. Van Başkale’deki İspiriz Dağının da aynı kavimden adlandırılmış olması mümkündür. *Sa-spir-eti sözcük yapısı Gürcüce veya onunla akraba dili düşündürür.
SN■ İspir ilçesini Erzurum geneline göre yorumlamak için etno-kültürel ve genetik olarak ikiye bölmek gerekir. Güney yarısı Anadolu-Azerbaycan hattının devamı olan Türkmen ağırlığına sahipken kuzey yarısı nispeten daha yerlidir ve Rize-Hemşin hattına yakınlık gösterir. Ayrıca yine bu ilçenin güney kısmında Türkçe yer adları yoğunken kuzey kısmında Ermenice yer adları yoğundur.
metonio■ © 02.04.1802 İspir derebeyi Memi oğlu şaki Hüseyin ile Bayburd'da yapılan çarpışmalarda alınan esirlerin ve kesilen sergerde başlarının gönderildiğine dair. © »»» 21.05.1805 Bir kaç defa Erzurum'u basan eşkiyadan eski İspir voyvodası Memo oğlu Hüseyin'i Of kazasından Hozooğlu Hüseyin para ile kandırarak başı kesildiğine bu işde yararlılığı görülen Bayburd voyvodası Paşazade Sadullah Bey'in kapıcıbaşılık rütbesiyle taltifine dair.
deyar heyran■ Koord: 40° 29' 3'' D, 40° 59' 56'' K
Karaçoban ilçe
-
Karaçoban -
Erzurum■ 20. yy başında 150 hane Ermeni nüfusu ve Surp Hagop kilisesi ile Hınıs kazasının en büyük Ermeni yerleşimlerinden biri idi.
SN■ Redkan aşireti Erivan'dan göç etmeden önce nüfusun çoğunluğu Erzurum'un batısından getirilen Türklerden oluşurdu. Redkan aşiretinin göçünden sonra ilçe nüfusunun çoğunluğu Kürtlerin eline geçti.
Mar(d)astan■ Koord: 39° 20' 55'' D, 42° 6' 43'' K
Karayazı ilçe
-
Karayazı -
Erzurum■ Karayazı, ilçe merkezinin batısındaki düzlüğün ve buradan geçen ırmağın adıdır. İlçe merkezi daha önce Bayrakdar köyünde iken şimdiki yerde yeni kasaba kurulmuştur. ■ 1828-29 Osmanlı-Rus harbinden sonra yöredeki Ermenilerin Rusya’ya sığınmasından sonra Kürt nüfus yerleşmiştir. Halen homojen Kürt nüfusa sahip bir ilçedir.
SN■ Koord: 39° 42' 9'' D, 42° 8' 41'' K
Köprüköy ilçe
-
Köprüköy (
Çobandede bucağı) -
Erzurum■ 20. yy başında kısmen
Ermeni yerleşimi.
■ Her iki adını İlhanlılar döneminde Emir Çoban Sıldız tarafından Pasinler çayı üzerinde inşa edilen tarihi köprüden alır. ■ Tarihçi Sebeos `Murts [Hasankale] ve Eraxs [Aras] nehirlerinin birleştiği yerde bulunan Polorabahag mevkiinde` y. 580 yılında İran-Bizans muharebesini anlatır.
SN■ Koord: 39° 58' 23'' D, 41° 52' 21'' K
Narman ilçe
-
Narman -
Erzurum■ Bölgeye adını veren Namravan/Narman kalesi şimdiki Oltu Ünlükaya köyündedir. O yerin 1878’de Ruslarca işgalinden sonra, sınırın hemen iç tarafında kalan İd kasabası yeniden düzenlenen Namravan ilçesinin merkezi oldu. Gürcü ve Ermeni kaynaklarında İdi adıyle geçen bu yer, muhtemelen Strabon’un 1. yy’da andığı İdeesa köyüdür.
SN■ Narman ilçesinin %60 üzerini oluşturan nüfus Ahıskalıdır. Geri kalan nüfusun çoğunluğu Türkmen iken bir kaç köy Şeyhbızın Kürdü ve Hemşinli de bulunmaktadır. Bir köy Karapapak vardır.
metonio■ 3 köy ise Celali Aşiretine bağlı Kürtlerdir, Erzurum'un yerli Kürtleridir.
Site Yönetimi■ Koord: 40° 20' 50'' D, 41° 52' 10'' K
Oltu ilçe
-
Oltu -
Erzurum■ 10. yy’da egemenliğini Erzurum ve Malazgirt’i kapsayacak şekilde genişleten Gürcü hükümdarı David Kuropalatês’in beylik merkezi idi. Ermenice Ուղդիք adı Ortaçağdan önce Ultik şeklinde telaffuz edilir. Türkçede /l/ sesinin korunmuş olması açıklamaya muhtaçtır. ■ Bölgenin Ermeni ahalisi 1828'de kitlesel olarak Rusya'ya göçmüştü. 1878-1920 döneminde ilçe merkezi ve ilçenin doğu kesimi Rus, batı kesimi Osmanlı egemenliği altında kaldı. Rus bölgesinde bazı köylere Rum ve Ermeni muhacir iskân edildi.
SN■ Koord: 40° 32' 56'' D, 41° 59' 34'' K
Olur ilçe
-
Olur -
Erzurum■ 20. yy başında
Türk yerleşimi.
■ Tavusker nahiyesine adını veren asıl Tavusker şimdiki Çataksu köyüdür. İlçe merkezi 19. yy’da buraya taşındı. Olor/Olur (`büklüm`) adı esasen buradan geçen derenin adıdır.
SN■ Rus nüfus sayımına göre Olur ilçesinin % 94,2'si Türk (2.796 kişi), % 3,9'u Ermeni (117 kişi), % 1,2'si Kürt (36 kişi) ve % 0,7'si (20 kişi) Rum olarak kaydedilmiştir
gokgok■ Koord: 40° 49' 39'' D, 42° 7' 59'' K
Palandöken ilçe
-
Palandöken -
Erzurum■ Erzurum’un güneyindeki Palandöken Dağının adı, 2008’de Erzurum merkez ilçesinin üçe bölünmesiyle oluşturulan ilçelerden birine verildi.
SN■ Koord: 39° 53' 39'' D, 41° 15' 23'' K
Pasinler ilçe
-
Pasinler -
Erzurum■ Pasinler adı verilen bölge Yukarı Pasin (şimdi Pasinler ilçesi) ve Aşağı Pasin (Horasan ilçesi) olmak üzere ikiye ayrılır. Eski Yunanca Pasianoi/Phasianoi ve Erm Paseank biçimleri de çoğul yapıda olup, Antik tarihçilere göre İskitlerin bir kolu veya boyu olan Pasianoi kavmini düşündürür. MÖ 399’da yazan Ksenophon’a göre Phasianoí `Phasis’liler` Aras nehri boyunda yaşayan bir halktı. Gürcistan’da Batum yakınındaki Poti (antik Phasis) kenti aynı adın izini taşır. ■ Vağarşavan kenti tarihçi Horenli Movses’e göre kral 1. Vağarş (117-140) tarafından yapılmıştı. Bilinen bir tarihi kişiye tekabül etmeyen Hasankale adı muhtemelen *Basean Kal’ası adından uyarlanmıştır.
SN■ Gürcüce: Basiani (ბასიანი) ''Basiler''. Eski bir Kolh (Proto-kartvel) boyu adından geldiği öne sürülmüştür.
GEO■ Koord: 39° 58' 42'' D, 41° 40' 25'' K
Şenkaya ilçe
-
Şenkaya -
Erzurum■ 20. yy başında
Türk yerleşimi.
■ Şenkaya ilçesinin eski adı olan Bardız, esasen güneydeki Gaziler kasabasının adıdır. Ortuli veya Örtülü köyü 1829 göçünde terk edilen Ermeni köyleri meyanında anılır. Bu köy Ruslara karşı direniş hareketimin öncülerinden ve Cenubi Garbi Kafkas Cumhuriyeti kurucularından Hüseyin Sırrı Köycü önderliğinde kalkındı, 1946’da Şenkaya adıyla ilçe merkezi oldu.
SN■ Koord: 40° 33' 43'' D, 42° 20' 43'' K
Tekman ilçe
-
Tekman -
Erzurum E1902 📖:
Şuşar (idari bölge)
■ İdari birim adı Tekman, kasaba adı Tatos’tur. Tarihi Hınıs kazasının bir bölümü idi. Tuz madeni ünlü idi. 1829 göçünde ilçenin Ermeni nüfusunun neredeyse tamamı göçmüş, yerine Kürt nüfus yerleşmiştir.
SN■ Koord: 39° 38' 30'' D, 41° 30' 25'' K
Tortum ilçe
-
Tortum -
Erzurum■ 20. yy başında kısmen
Hemşinli yerleşimi.
■ İlçeye adını veren asıl Tortum kalesi şimdikşi Tortumkale köyüdür. Nihah adı verilen kazanın merkezi 19. yy'da şimdiki yerine taşındı. 20. yy başlarında bu kasabaya ve idari birime Tortum adı verildi. • 1662 tarihli Erzurumlu Hagop Salnamesi evvelce ilçe nüfusunun yarısının Ermeni olduğunu, yarısının ise Gürcü dinine mensup olup Ermenice konuştuğunu, ancak 1643’te haracın artırılması üzerine çoğunun Müslümanlığa döndüğünü bildirir.
SN■ Koord: 40° 17' 50'' D, 41° 33' 3'' K
Uzundere ilçe
-
Uzundere -
Erzurum 1557t 1928 📖:
Azort (başka yer)
■ Eski Azort (Seyitefendi mah.) ile Avşen (Cömertler), Osset (Erikli) ve Cala (Çaybaşı) köylerinin birleşmesiyle 1955’te kurulmuş belediyedir.
SN■ Gürcüce: Azort'i (აზორტი).
GEO■ Koord: 40° 31' 57'' D, 41° 32' 53'' K
Yakutiye ilçe
-
Yakutiye -
Erzurum■ Erzurum şehir merkezinde İlhanlı vezirlerinden Emir Cemaleddin Yakut tarafından 1310 yılında inşa ettirilen Yakutiye medresesine istinaden 2008’de yaratılmış yeni ilçedir.
SN■ Koord: 39° 54' 21'' D, 41° 16' 33'' K