Diyadin ilçe
-
Diyadin -
Ağrı■ `İran soylularından Ziyaeddin` tarafından kurulduğu efsanesi Şerefname’de (16. yy) dile getirilir. Daha sonra, Evliya Çelebi’ye atfen bu kişinin `Akkoyunlu Uzun Hasan oğlu Ziyaeddin` olduğu rivayet edilir. Oysa bu yerin H. Mamikonyan vekayinamesinde 603 yılında Bizans-İran muharebesine tanık olan `Aradzani (Murat) Nehri üzerinde Dadeon/Tateon` olduğu muhakkaktır. ■ Ermeni tarihinde Diyadin-Hamur bölgesi, Dzağgants (`Çiçekli`) Dağı eteklerinde bulunduğu için Dzağgodn (`Çiçekli Eteği`) adıyla anılır.
SN■ Yukarı Fırat boyundaki Pakavan, Zarehavan, Ankğ ve Şahabivan gibi tarihi Ermeni yerleşimlerinin anıları 19. yy sonunda çoktan unutulmuştu. Üçkilise ve Diyadin merkez dışında kilise kalıntısı kaydedilmemiştir.
■ Koord: 39° 32' 27'' D, 43° 40' 28'' K
Doğubayazıt ilçe
-
Doğubayazıt -
Ağrı■ Eski Bayazıt kenti 1930’dan sonra boşaltıldıktan sonra kurulan yeni kenttir.
SN■ 1927'de memur Türk nüfusun nispi çoğunluğu oluşturduğu kasabada Ağrı İsyanı neticesinde memurlar kasabadan çıkarılıp, yeni merkez yapılacak Karaköse'ye aktarılmıştır. 1935'ten itibaren hem kasaba hem de köyler dahilinde tamamına yakını Kürttür.
metonio■ Koord: 39° 32' 54'' D, 44° 4' 40'' K
Eleşkirt ilçe
-
Eleşkirt -
Ağrı■ İlçeye adını veren eski Eleşkird şimdiki merkezin 12 km doğusunda bulunan Toprakkale hisarıdır. Zeydikan köyü Cumhuriyet döneminde ilçe merkezi olmuştur.
SN■ Nüfusunun çoğunluğu Kürttür. Farklı tarihlerde Karapapak ve Ahıska muhaciri iskanları da yapılmıştır..
seyyah■ © 08.07.1790 Eleşkird Mutasarrıflığı'na yurtluk ve ocaklık olarak Abdülfettah Paşa'nın oğlu Halil Bey'in tayini.
deyar heyran■ Kürd dostu Ermeni yazar Siras, buralıdır. Buradan Ermenistan'a göç ettikten sonra, kendisini katliamdan kurtaran Kürd halkı için iki Kürtçe kitap yazar. Memê u Eyşê ve Letife (1932 ve 1934).
Qazi■ Eski Eleşkirt Toprakkale köyüdür, Ermeniler terk ettikten sonra tamamı Kürt olmuştur. Yeni Eleşkirt'i oluşturan Zeydikan köyü ise 1828 yılında Gürcistan göçmeni Türkler tarafından iskan edilmiştir. 1935 sayımında 1.504 kişiden yalnızca 80 kişi Kürtçe konuşmaktadır.
metonio■ Koord: 39° 48' 10'' D, 42° 40' 32'' K
Hamur ilçe
-
Hamur -
Ağrı■ İlçenin adı daha kuzeyde Ağrı Havalimanı yakınında Murat Suyuna karışan Xamur ırmağından (Geliyê) Xamurê) alınmıştır. Şimdiki ilçe merkezi 19. yüzyılda idari kararla kurulmuş bir yerdir.
SN■ Bazı eski Kürt şarkılarında burası için Hewaran deniliyor. İlçede tarihi bir kümbet ve kuzeyinde Geliyê Xamurê denilen yerde ise bir kale kalıntısı vardır.
Mar(d)astan■ Koord: 39° 36' 32'' D, 42° 59' 26'' K
Patnos ilçe
-
Patnos -
Ağrı■ Erm Patnots nehir ve kasaba adı 10. yy’dan itibaren kaydedilmiştir. Bazı kaynaklarda zikredilen Yun Patisos/Patissos adı hayal mahsulüdür.
SN■ © 22.01.1863 Erzurum ve Hakkari eyaletleri dahilinde kain Malazgird, Sarısu, Patnos ve Erciş kazalarında meskun Hasnanlı ve Haydaranlı Aşiretleri aralarındaki husumetten doğan olayları önlemek üzere Anadolu Ordusu tarafından Miralay İsmail Bey'in görevlendirildiği.
deyar heyran■ Patnos küçük bir kasabayken sanayi ve askeri garnizonun kurması neticesinde büyümeye başladı. Buradaki Badıllı aşiretine mensup köyler Memanilerin alt kolundandır ve Kürt kökenlidirler. Türkmen Beğdililer ile karıştırılmamaları gerekir. Memurlar ve Tutak'tan gelen bir kaç Terekeme aile hariç nüfusun köyler dahil tamamı Kürttür. Türkiye'de Kızıltepe ve Doğubayazıt ile birlikte en kalabalık Kürt yerleşimlerinden biridir.
metonio■ Koord: 39° 14' 5'' D, 42° 51' 47'' K
Taşlıçay ilçe
-
Taşlıçay -
Ağrı■ 19. yy’da Caferi (Şii) Azeriler iskan edildi. 1954’te ilçe oldu. Kürtçe Avekevır adı Türkçeden çeviridir.
SN■ Taşlıçay yerleşimi ilk iskan edildiğinden beri (1828-29) Azeri yerleşimidir. İlçe merkezini oluşturan Aşağıtaşlıçay köyü tamamen Azerilerden oluşuyordu. Kürtler ve bazı Karapapaklar Taşlıçay ilçe merkezine daha sonradan yerleşmiştir. Bugün ilçe merkezinin yüzde altmıştan fazlası Kürtlerden oluşuyor.
metonio■ Koord: 39° 37' 52'' D, 43° 22' 40'' K
Tutak ilçe
-
Tutak -
Ağrı■ İdari bölge adı öteden beri Andap/Antap’tır. Ortaçağ Ermeni kaynaklarındaki Dvaradzadap iline tekabül eder. İsim muhtemelen Ermenice
dap տափ `düzlük, alan` kelimesiyle ilgili olmakla birlikte yapısı açık değildir. ■ Kasaba 1878’de kurulmuş ve Rus yönetimine giren Kars ilinden göçen Karapapak Türkleri iskan edilmiştir. Halen kasaba nüfusu çoğunlukla Türktür. Buna karşılık köylerde Kürt nüfus baskındır. Nehrin iki yakasını kapladığı için Kürtçe ’İkimahalle’ anlamında Dûtax adı verildiği söylentisi teyide muhtaçtır.
SN■ 1878'de Karapapak nüfusun iskân edildiği bir yer iken günümüzde Türk-Kürt nüfus eşitlenmiştir.
seyyah■ Koord: 39° 32' 27'' D, 42° 46' 13'' K