Bayırbağ köy
-
Üzümlü -
Erzincan■ 19. yy sonlarında 50 Ermeni, 80 Türk ve 20 kadar Kürt evi bulunmaktaydı. Köy içinde Aziz Sarkis kilisesi, 2 km kadar yukarıda ise 1367’den beri kayıtlarda olan Surp Nikoğayos Manastırı vardı. ■ Pek çok Ermenice yer adında görülen +aric bileşeninin anlamı muğlaktır. Bir tür köy veya yerleşim birimi olmalıdır.
SN■ Zazaca telaffuzu "Pıtarıc ~ Pıtarız. Aslen Zaza Alevi bir yerleşimi olup sonradan din ve dil değiştirerek Sünni olup Türkçe konuştuğu söylenir.
asmen■ 1642 tarihli avârız defterinde 9 Müslüman hane, 18 Gayrimüslim hane bulunuyor. Günümüzde Sünni Türk yerleşimidir.
metonio■ Koord: 39° 41' 52'' D, 39° 43' 13'' K
Çadırkaya belediye
-
Tercan -
Erzincan■ Kral Dikran’ın MÖ 1. yy’da burada yaptırdığı pagan tapınağından 5. yy tarihçileri Xorenatsi ve Agathangelos söz ederler. Agathangelos’a göre bagn `tapınak` ve ar’ic sözcükleri Part dilindedir. İlk sözcük Ermenicede ve İrani dillerde aynı anlamda kullanılır; çok sayıda Ermenice yer adında görülen ikinci sözcüğün anlamı meçhuldür. ■ 1404 yılında buradan geçen İspanyol seyyah Clavijo adını Pagarric olarak kaydettiği kasabada bir Ermeni ve bir Türk mahallesi bulunduğunu belirtir. ■ 1895 katliamlarında çok sayıda Ermeni evi tahrip edilmiş ve sağ kalanların topluca Müslüman olduğu kaydedilmiştir.
SN■ Bogariç – Βαγαριč – Bogaridi – Bagarich - Bagayarich - Pekeriç. "BAG" Ari dillerinde "TANRI" anlami taşımaktadır, "Tanrılar Tapınağı". 20. yy başında bu köy 80 ve 130 hanelik Yukarı (Verin) ve Aşağı (Nerkin) Pekeric olmak üzere bitişik iki kısımdan oluşuyordu. (Hewsen 1989:408).Karin’in Batısında Tercan (Greek:Derxene) ilinin merkezi büyük Mihr Tapınağı’nın bulunduğu Bagaric köyüydü. Putperest Ermenilerin en önemli mabetlerinden biri olan bu tapınak kuzeyde uzanan ana yola yakındır. Tapınak Romalılar tarafından Baris Tapınağı veya Lucus Basaro (Basarus Korusu/Bahçesi) olarak bilinir. Bu da gösteriyordu ki Tapınak, kutsal olduğu düşünülen bir koruyu kapsıyordu.
pakarich■ Zazaca telaffuzu "Pakarıc ~ Pakarız"
asmen■ 1591 tarihli kayıtta 21 Müslüman ve 215 Gayrimüslim hane bulunurken 1642 tarihli avârız defterinde 28 Müslüman hane, 98 Gayrimüslim hane ve 2 askeri görevlinin bulunduğu mamur bir kasabadır. Ermeni nüfustan en az üç sülale 20. yüzyıl başlarına gelmeden Müslümanlığa geçmiştir. Bu aileler dışındaki nüfus Türk-Sünnidir.
metonio■ Türk çoğunluk dışında azınlık Boşnak nüfus bulunur.
BsFiliz■ Koord: 39° 50' 33'' D, 40° 13' 30'' K
Çaylar köy
-
Varto (
Çaylar bucağı) -
Muş■ Alevi Zaza yerleşimi. Genellikle Xormek aşiretine mensup olanlar yaşar. Uskura Pila "büyük Üstükran", Usukura Qıce "Küçük Üstükran". Ermenice kaynaklarda da Usdukran olarak geçer, "Usdukran Verin " (yukarı U.), "Usdukran Isdorin, (sdorin)" ve Usdukran Nerkin "aşağı U." şeklinde geçermiş.
asmen■ Koord: 39° 16' 9'' D, 41° 16' 46'' K
Çukur köy
-
Tunceli Merkez (
Kocakoç bucağı) -
Tunceli■ Mezralar: Alibaba, Aydoğdu (Pirikan/Pirkani/Pirikani), Bozdere, Gölgeli (Meneşküt/Meneşgür), Güçlü (Puzikigülan), Konaklı/Konuklu (Karsni/Karsini), Köyaltı (Puziki), Taşoluk (Kilise).
HayDar■ Çukur, Zazaca Çuxure, Alevi Zaza ve Ermeni yerleşimi, dilleri Zazaca. Ermeni kimliğiyle hala aileler mevcut. Yerleşimin eskiden Ermenilere ait olduğu söylenir (kaynak kişi: Hüseyin Duman)
asmen■ Koord: 39° 6' 11'' D, 39° 41' 49'' K
Edebük köy
-
Tercan -
Erzincan■ Zazaca telaffuzu "Adebuk". Aslen Alevi Zaza yerleşimi olup sonra dil ve din değiştirip Sünnileştiği, Türkçe konuştuğu söylenir.
asmen■ Zaza etnisitesiyle herhangi bir alakası olmayan bu yerleşim Tercan'ın yerli Sünni Türk köylerindendir.
metonio■ Koord: 39° 41' 40'' D, 40° 15' 2'' K
Karakaya köy
-
Üzümlü -
Erzincan■ Zazaca telaffuzu "Kelarıc ~ Kelarız". Aslen Zaza Alevi yerleşimi olup, köy sakinleri dil ve din değiştirerek Sünni olup Türkçe konuşmaktadır. Erm. գայլառիճ (?)
asmen■ Köyün merkezi Sünni Türk yerleşimi olup bağlı mahallesi Çınarlı Alevi Zaza yerleşimidir.* 1642 tarihli Erzincan avârız defterinde 12 Müslüman hane, 1 din görevlisi ve 2 askeri görevli bulunmaktadır.
metonio■ Koord: 39° 40' 56'' D, 39° 45' 13'' K
Kiğı ilçe
-
Kiğı -
Bingöl■ Eski Ermenistan’ın Xorcayk Խորճայք (Bizans yazımında Xorzanênê) ilinin merkezi olan Koği/Kıği kalesi 6. yy’dan itibaren ismen anılır. Adın kaynağı ve anlamı meçhuldür. Türkçe olmadığı gibi, Ermenice
keğ (`köy`) sözcüğüyle de ilgisi yoktur. Gümüşhane’deki Koğ ve Koğans (Kov, Kovans) kaleleri ve belki Kars’ın Kola (Göle) kasabasıyla adaştır.
SN■ Bugün itibariyle ilçe ve köylerde Alevi Zaza ve Kürt ve de Müslüman (Sünni) Zaza ve Kürt yerleşimidir.
asmen■ Koord: 39° 18' 37'' D, 40° 20' 56'' K
Pülümür ilçe
-
Pülümür -
Tunceli■ Osmanlı döneminde Kuzucan/Kızuçan kazası/nahiyesi merkez köyü idi. İlçe nüfusunun tamamı halen Zaza ve geçmişte kısmen Ermeni olduğu halde 16. yy’da yapılan Osmanlı tahririnden bu yana yerleşim birimlerinin çoğunun adı Türkçedir. ■ Plomeri/Pulemuriye adının Ermenice veya Zazaca olma ihtimali tartışılmıştır.
SN■ Zazaca Pulemuriye ''armut tepesi''. Pul: tepe, muri: armut. İlçe halkının tamamına yakını Alevi Zazadır.
oen■ Pülümür yöresindeki Zazacada "Pılemoriye" şeklinde telaffuz edilir. Kökü, Ermenice "böğürtlen tepesi" anlamına gelen "plur morri բլուր մոռի olabilir.
asmen■ Halkın çoğunluğu Zazalardan oluşur, azınlık olarak Türkler bulunmaktadır.
62Ali■ Koord: 39° 29' 10'' D, 39° 53' 47'' K
Salkımözü köy
-
Pülümür (
Dağyolu bucağı) -
Tunceli■ Zazaca Braştige/Brastige şeklinde söylenen yer adı, Sivas-Erzincan-Dersim bölgesi Ermeni halk ağızlarında `mahalle, özellikle dış mahalle, mezra, taşra` anlamındadır. Acaryan'a göre Yun proasteíon `varoş, şehir dışı alan` sözcüğünden alıntıdır. Bölgede dört köy ve mezra bu adı taşır.
SN■ Balaban, Kırdasiyan, Kureyşan, Haydaran gibi aşiretlerin yer aldığı Alevi Zaza yerleşimidir
asmen■ Koord: 39° 36' 2'' D, 39° 48' 17'' K
Sansa mahalle (Bağlar bağ)
-
Üzümlü (
Tanyeri bucağı) -
Erzincan■ H. Hayreni (Yukarı Fırat Ermenileri, s. 343) aynı zamanda dağ ve boğaz adı olan Sansa adının aslının Sanasar (`yassıdağ`) olması ihtimali üzerinde durur.
SN■ Koord: 39° 34' 27'' D, 40° 4' 15'' K
Sarıcan belediye
-
Karakoçan -
Elazığ■ 20. yy başında halkının din değiştirmiş Ermeni (`Gesges`) olduğu ve çocukların Oxu’da Ermeni mektebine devam ettiği belirtilmiştir. Ancak bugünkü kuşaklar bu bilgiyi kesinlikle reddederek köyün 300 yıllık Alevi-Zaza köyü olduğunu savunurlar.
SN■ Şafii Zaza yerleşimi, Zazacaları Palu şivesiyle aynı. Köylülerin anlattığına göre (kaynak: A. K., 44 yaş), Adıyaman Gerger'den gelmişler. Dersim'de uzun dönem kalınmış. Oradan üç kardeş gelmiş. Biri Sarıcan'a, biri Karêr'e (Bingöl Adaklı), biri Erzurum'a gitmiş. Kesin olmamakla beraber asıllar Alevi ve sonradan Sünnileşmişler. Birincisi, Karêrliler Alevi; ikincisi, dilde Alevi kültürü var. Son 200 yılda peyderpey Sünnileştirme süreciyle bugüne gelindiği söyleniyor. 1915 soykırımında baş rol oynandığı kabul edilmiyor. Bazı köylüler Êgê köyüyle talan adına öldürmelere katıldığı söyleniyor ama.
asmen■ Koord: 38° 54' 13'' D, 40° 8' 1'' K
Süleymanuşağı köy
-
Pülümür (
Dağyolu bucağı) -
Tunceli■ Pülümür, Tercan ve Üzümlü’de birçok kolları bulunan Alevi Zaza Balaban aşiretinin bu köyden yayıldığı söylenir.
SN■ Adını Balaban aşiretinin Süleyman kolundan almıştır.
asmen■ Mezreleri (Zazaca ve Türkçe): Mazra (Mezre), Miandonıke (Miyendünük/Heybeli), Dap (Dap), Bêxe (Beh), Mêrxanu (Merhan), Çalku (Çalıkan), Helel (Helel), Geçqıran (Keçikıran) ve Kosu (Köseler).
M.Tornêğeyali■ Koord: 39° 33' 10'' D, 39° 59' 24'' K
Taşlık köy
-
Pülümür (
Dağyolu bucağı) -
Tunceli■ Eski bir Ermeni yerleşimi olduğu için Ermenice ç'ors չորս "dört" sözcüğüyle ilgili olduğu düşünülebilir. "Mahalle, bölüm" anlamına gelmesi muhtemel. Karşılaştırın "Erba'a" (Tokat'ın ilçesi), Arapça arba'a اربعة "dört".
asmen■ Büyük ölçüde metruktur.
C.G.■ Koord: 39° 32' 44'' D, 40° 2' 8'' K
Tercan ilçe
-
Tercan -
Erzincan E630 📖:
Terçan Դերջան (idari bölge)
■ Tercan idari bölgenin, Mamahatun merkez kasabanın adıdır. İkincisi adını 12. yy’da Saltuklu beyliğinin kadın hükümdarı olup burada türbesi bulunan Mama Hatun’dan alır. ■ Bölge adı 1. yy’dan beri kaydedilmiştir. Plinius ve diğer antik kaynaklarda görülen Derxene yazımı, ç sesini tanımayan Yunan ve Latin yazısında ’Derçen’ şeklinde okunmalıdır. ■ Osmanlı döneminde Tercaneyn kazası Yukarı Tercan (şimdiki Tercan) ve Aşağı Tercan (Çayırlı ve Otlukbeli) ilçelerini kapsar.
SN■ Zazaca telaffuzu "Têrcan", edebiyatta (müzik) "Têrçan" şeklinde geçer.
asmen■ 1591 yılına ait kayıtta yalnızca 24 Müslüman hane varken 1642 yılına ait avârız defterinde 28 Müslüman hane, 25 Gayrimüslim hane ve 2 askeri görevli bulunmaktadır. Tercan ilçe merkezindeki Müslüman haneler Kanuni döneminde Tebriz civarından getirilmiştir ve "Muhacirün Acem" olarak geçerler. Vijan ve Zağgeri köylerine yerleştirilmiş Acem muhacirleri ise daha sonra buraları terk ederek Mamahatun'a yerleşeceği için kasaba nüfusu daha da yükselir. Günümüzde kasaba halkı Sünni Türktür. İlçe geneli ise çoğunluktan azınlığa Sünni Türklerden, Alevi Zazalardan ve Alevi Türklerden oluşmaktadır. Sünni Türklerin çoğunluğu yerli olmakla beraber bir kısmı Karadeniz göçmenidir. Alevi Zazaların da çoğunluğu yerli olmakla beraber önemli bir kısmı yakın zamanda Dersim coğrafyasından gelmiştir (örn. Elaldı köyü).
metonio■ Koord: 39° 46' 43'' D, 40° 22' 59'' K
Topuzlu köy
-
Ovacık (
Yeşilyazı bucağı) -
Tunceli■ Bolu ili Mudurnu ilçesine bağlı Yeniköy'ün Akyazı ilçesine bağlanması,20.04.1945 R.G, ,Merkezi yeniköy olmak üzere Dokurcun bucağı kuruluşu 09.08.1958 R.G
deyar heyran■ Köy ahalisi Alevi Zaza aşireti olan Seydanlılara bağlı Khew aşiretinin Phezgewran kolundan ibaret.
asmen■ Koord: 39° 18' 2'' D, 39° 3' 45'' K
Yarlısu köy
-
Varto -
Muş■ Köyden yukarıda Bingöl Dağı zirvesine yakın Goşkar Baba (`kulakveren baba`) Ziyareti kutsal kabul edilir.
SN■ Zazacada "dinleyen, kulak veren" için aslında "goşedar" denir. Tahminimce bu isim Ermenice "goşgakar" կոշկաքար 'ayakkabıcı (goşig կոշիկ "ayakkabı", kunduracı, köşker'den gelmiş olabilir. Goşkar Alevi Zaza yerleşimidir, çoğu Lolan aşiretinden.
asmen■ Zazaca Dewa Goşkari ''Goşkar baba köyü'' demektir.
oen■ Koord: 39° 15' 46'' D, 41° 24' 49'' K
Yeşilyazı köy
-
Ovacık (
Yeşilyazı bucağı) -
Tunceli■ Ermenice kökenli DZ sesini içeren sözcükler Türkçede, kısmen de Zazacada ve Kürtçede de Z olarak telaffuz edilir (örn. zo ծո, Xnzori (Zz. Xıncoriye) Խնձորի)
asmen■ Koord: 39° 20' 3'' D, 39° 5' 12'' K